Wat is er magisch-realistisch aan de New Yorkse
Subway?
Geert Molenberghs
Wie er op 23 juni 2024
in Wéris bij was, herinnert zich waarschijnlijk de verwijzing naar de H en L
treinen van de New Yorkse ‘Subway’, met de realistische L die we op de netkaart
terugvinden en de magische ‘H train’ die bestaat zonder dat hij evenwel te
bespeuren valt op de kaart.
Ofschoon beloofd
bracht Wéris niet voldoende opheldering. Tijd dus om de knoop te ontwarren,
maar eerst een woordje uitleg over waarom de subway ‘subway’ heet. Immers, in
1904, wanneer de eerste lijn opende, reden er al meer dan 40 jaar treinen door
de buik van Londen: begonnen als Metropolitan Railway, en intussen aangeduid met
de termen ‘Underground’ en ‘Tube’ – ‘Underground’ voor het gehele systeem,
‘Tube’ voor de nieuwere lijnen in buisvormige tunnels. In Parijs was vier jaar
voordien, tijdens de eeuwwisseling, de ‘Métropolitain’ gestart, ‘Métro’ voor de
vrienden, en zowat de meest gebruikte term voor systemen van Antwerpen over
Amsterdam tot Washington DC. Was New York City een laatkomer? Ja en neen, want
de Subway was initieel een aanvulling op en nadien vervanger van de ‘Elevated
Railway’, een systeem van stadstreinen op viaducten doorheen Manhattan en
Brooklyn. De ‘Elevated’ was te licht van opbouw, had te weinig capaciteit, en liet
het afweten bij sneeuwweer. Van het ene kwam het andere en vandaag rijden en 25
treindiensten over een systeem van 36 deels ondergrondse maar evengoed nog
steeds deels bovengrondse spoorlijnen. Heel wat treindiensten maken gebruik van
twee of meer tunnels en omgekeerd zijn er tunnels die twee of meer
treindiensten ontvangen. Wie de kaart bekijkt kan zich niet van de indruk
ontdoen dat er een occult patroon aan ten grondslag ligt, met ongetwijfeld een
diepere betekenis die zich evenwel niet zomaar openbaart, net zoals we in De
Madonna van Nedermunster lezen over het wegennet:
“Het warnet van wegen rond Nedermunster
beantwoordt aan een oeroude, occulte geometrie (…) ééns door lang vergeten
geslachten in ruimte en tijd gefixeerd.”
Het wordt nog vreemder
wanneer we opmerken dat sommige treindiensten met een letter en andere met een
cijfer worden aangeduid. Daarmee kijkt New York hooghartig neer op steden die
hun lijnen met kleuren aanduiden, al kunnen namen – zoals in Londen – op enige
clementie rekenen, want de treintunnels waarvan de diensten gebruik maken
dragen eveneens namen, meestal van boven- of ondergelegen straten en lanen,
maar soms ook van personen, zoals Culver Line en Steinway Tunnel – van de
piano’s!
De letters en cijfers
voorzien ons van een sleutel om het occulte tunnelnetwerk te begrijpen: het is samengesteld
uit de historische netten van drie verschillende en onderling concurrerende maatschappijen
(Interborough Rapid Transit, Brooklyn Manhattan Transit, Independent System).
Ze werden geconsolideerd in 1940 door burgemeester Fiorello La Guardia. Elk van
die systemen heeft een vrij logische opbouw, maar ze lijken nogal willekeurig
en wanordelijk gesuperponeerd – in werkelijkheid om met elkaar te concurreren
in wijken met grote vervoersvraag.
De ‘A train’, gekend
van het liedje ‘Take an A train’ van Duke Ellington, was de langste metrolijn
ter wereld, tot lijn 2 in Shanghai de gele trui overnam. Hij verbindt het
noordelijkste puntje van Manhattan (Inwood Hill Park, met zijn precolumbiaanse
overblijfselen!) met drie eindpunten in het zuidoosten van Brooklyn. Om de drie
eindpunten met toch enige regelmaat en acceptabele frequentie te kunnen
bedienen, rijdt de ‘A train’ beurtelings naar twee van de drie eindpunten,
waarbij het derde eindpunt (Rockaway Park) bediend wordt door een korte treinpendel.
Het is één van de drie pendeldiensten in het netwerk, die op de kaart allemaal
met de letter ‘S’ voor ‘shuttle’ worden aangeduid. Is het voor de occasionele
bezoeker ingewikkeld, voor de lokale bevolking is heet vertrouwd, maar voor het
technische personeel van de metromaatschappij verwarrend; ze dienen immers
zonder ambiguïteit naar de treindiensten te kunnen verwijzen. Intern wordt de
pendeldienst, die als ‘aide de camp’ voor de A train fungeert, aangeduid met de
letter H. Je vindt de ‘H’ noch op de kaart, noch op de treinen, als spreekt de
volgende afbeelding dat tegen.
Na de doordocht van orkaan Sandy was er geen
functionele spoorbrug meer naar het Rockaway schiereiland. Er werd er een
pendeldienst ‘H’ ingelegd (‘ingesteld’ in het ‘openbaarvervoers’) tot de brug
was hersteld. Zowel de gebruikelijke magische als de sporadisch realistische
‘H’ rijden door het welluidende ‘Hammel’s Wye’.
Laten we als afsluiter
nog even stilstaan bij de twee andere pendeldiensten. Eentje ervan wordt intern
wel degelijk met ‘S’ aangeduid – de Franklin shuttle. De derde, en meest
zichtbare voor wie zich in de onderwereld begeeft, verbindt Grand Central
Terminal met Times Square, beide gelegen aan 42nd Street. De treindienst is
slechts 700 m lang (tegenover de 52 km van de A train) en wordt intern met ‘0’
(nul) aangeduid. Is dat niet prachtig: ‘The Zero Train’. De andere ‘0 train’
vinden we op de magische kaart van het imaginaire ‘Gotham City’ uit de film
‘The Joker’. Tenslotte is ‘Gotham’ een van de zeer realistische bijnamen van de
stad New York, naar het Britse dorpje ‘Goat Ham’ waarvan de bevolking zowel taxatie
als de toorn van de heersers kon afwenden door zich krankzinnig voor te doen.
